Δείκτες Άγχους

Δείκτες Άγχους

Η λίστα των κοινών στρεσογόνων παραγόντων του Seyle (Anthony & Thibodeau 1983)

Τα ακραία ερεθίσματα συμπεριλαμβάνουν σχεδόν τα πάντα. Σκεφτείτε έναν ασθενή σε ένα νοσοκομείο, ίσως σε μία προεντατική μονάδα νοσηλείας.

Είναι προφανές ότι ο ασθενής λαμβάνει συνεχόμενα ακραία ερεθίσματα με την μορφή έντονων φώτων και δυνατών ή ξαφνικών θορύβων.

Η ακραία ανεπάρκεια συμπεριλαμβανομένης της κοινωνικής ανεπάρκειας, προκλήθηκε κατά την διάρκεια της στρατιωτικής απομόνωσης, της τύφλωσης, της κώφωσης κ.α. Αυτό ονομάζεται στέρηση των αισθήσεων, αλλά κάποιοι ασθενείς είναι σωματικά απομονωμένοι είτε για την δική τους προστασία ή για την προστασία άλλων. Άλλοι μπορεί να αναγκαστούν να νιώσουν ξένοι στην κοινωνία εξαιτίας της ασθένειας τους, όπως αυτοί με AIDS, HIV,ηπατίτιδα ή ακόμα και οι σωματικά ανάπηροι. Ίσως ένας ημιαναίσθητο ασθενής να άνηκε επίσης σε αυτήν την κατηγορία.

Οι στρεσογόνοι παράγοντες είναι συχνά βλαβεροί, δυσάρεστοι ή επίπονοι. Το προσωπικό του νοσοκομείου δεν θέτει ως στόχο να τραυματίσει τους ασθενείς με την αποδεκτή έννοια του όρου. Πάντως, πολλές ιατρικές διαδικασίες είναι δυσάρεστες ή επώδυνες.

Οι στρεσογόνοι παράγοντες είναι πράγματα που εκλαμβάνονται από το άτομο ως απειλή, είτε φανταστική είτε πραγματική. Πολλές νοσοκομειακές και νοσηλευτικές διαδικασίες θεωρούνται ότι είναι απειλητικές, όπως οι ενέσεις ή οι οσφυϊκές παρακεντήσεις.

Το άγχος είναι ένα άυλο φαινόμενο. Δεν μπορούμε να το γευτούμε, να το ακούσουμε, να το μυρίσουμε ή να το μετρήσουμε απευθείας.

Οι στρεσογόνοι παράγοντες είναι ατομικοί. Αυτό που θεωρείται αγχωτικό σήμερα μπορεί να μη είναι αύριο, και αυτό που προκαλεί άγχος σε κάποιο ασθενή να μην προκαλεί σε άλλον.

Κάποιο δείκτες άγχους μπορούν εύκολα να μετρηθούν , όπως η αύξηση της αρτηριακής πίεσης, η ταχυκαρδία, η διαστολή της κόρης του ματιού κ.α. Αλλά συχνά το άγχος δεν μπορεί μα μετρηθεί με αυτόν τον τρόπο , και πρέπει να χρησιμοποιηθεί ένα ψυχολογικό εργαλείο όπως το ερωτηματολόγιο άγχους και αυτοεκτίμησης που δημιουργήθηκε από τον O’Brien ( www.marywood.edu). Το άγχος μπορεί να διακριθεί σε αυτό που είναι απαραίτητο για την επιβίωση και σε αυτό που τελικά οδηγεί στην κατάρρευση. Ο Seyle χώρισε την φυσιολογική απόκριση σε στρεσογόνους παράγοντες σε τρία στάδια: τον συναγερμό, την αντίσταση και την εξάντληση. Η ανταπόκριση στον συναγερμό μπορεί να σώσει ζωές – το φαινόμενο της πάλης ή της αποφυγής. Κατά την διάρκεια της απόκρισης επαγρύπνησης, φυσιολογικές αλλαγές που προκαλούνται από τους υποδοχείς στον εγκέφαλο αυξάνουν τους καρδιακούς παλμούς και τους ρυθμούς αναπνοής. Ο μη αναγκαίος μεταβολισμός , όπως η πέψη, παρακάμπτεται, ενώ το αίμα και το οξυγόνο κατευθύνονται γρήγορα προς τα πιο ζωτικά κέντρα του σώματος. Όταν ο κίνδυνος έχει παρέλθει, το σώμα επιστρέφει γρήγορα στην αρχική του κατάσταση. Τα ιδρωμένα χέρια και τα κρύα κάτω άκρα αποκτούν την φυσιολογική τους ξηρασία και ξαναζεσταίνονται αντίστοιχα. Η αναπνοή και οι σφυγμοί αποκτούν φυσιολογικά επίπεδα και η πέψη εξομαλύνεται και ξαναρχίζει να λειτουργεί.

Ο Nixon (1976) ,ένας Βρετανός καρδιολόγος, ανακάλυψε ότι όταν το στρες συνεχίζεται, το άτομο φτάνει σε σημείο μη επιστροφής … Το σχεδ 13-1 δείχνει το σημείο στο οποίο θα κατέρρεε ένα άτομο με χρόνιο στρες .ONixonσκέφτηκε ότι εάν το άτομο απομονώνονταν και του δίνονταν η δυνατότητα να ξεκουραστεί, το πνεύμα, το σώμα και το μυαλό θα μπορούσαν να βελτιωθούν και να θεραπευτούν. Πολλοί ασθενείς με ιστορικό καρδιάς θεραπεύτηκαν επιτυχώς με αυτόν τον τρόπο όταν συνεργάζονταν με τον Nixonτην δεκαετία του 1970.

Σε περιπτώσεις χρόνιου στρες, η «κατάσταση διέγερσης» ενός ατόμου δεν βελτιώνεται ποτέ. Τα μετρήσιμα επίπεδα στρες στο σώμα δεν επιστρέφουν σε κανονικά επίπεδα και τα επίπεδα κορτιζόλης παραμένουν άνω του μέσου όρου. Καθ’όλη την χρονική περίοδο συμβαίνουν μικρές αλλά επιβλαβείς φυσιολογικές αλλαγές: ο ζαχαροδιαβήτης στο αίμα και η πίεση ανεβαίνουν, οι ορμονικές λειτουργίες αλλάζουν, ενώ επηρεάζεται και η πέψη και οι κενώσεις του εντέρου. Οι ψυχολογικοί στρεσογόνοι παράγοντες είναι η πιο συνήθης αιτία του χρόνιου στρες. Ο Pitts ( 1993) ανακάλυψε ότι αυξήθηκε η συγκέντρωση της λακτάσης στο αίμα σε ασθενείς με υψηλά επίπεδα ψυχολογικού στρες, προκαλώντας αγχώδη νεύρωση. Ο Barasch (1993) έγραψε ότι το παρατεταμένο άγχος μπορούσε να δημιουργήσει « ινώδεις μεμβράνες» οι οποίες εμπόδιζαν τα Τ κύτταρα (κατηγορία λευκών αιμοσφαιρίων) από το να επιτεθούν σε καρκινικές μεταστάσεις.

Το άγχος πλέον αναγνωρίζεται ως ένα από τα πιο σοβαρά θέματα υγείας του 20ου αιώνα. Το 2002, το εργατικό δυναμικό εξακολουθεί να εξωθείται στα όρια. Είναι σχεδόν σαν να θεωρείται ότι το να βρίσκεται κάποιος σε κατάσταση άγχους είναι η αποδεκτή άποψη για την σύγχρονη ζωή. Κανένας δεν σκέφτεται να αλλάξει τον τρόπο ζωής του. Πάντως, εάν το άγχος επιμείνει, η αλλαγή προκαλείται μέσα από την κατάρρευση.

Εάν το άτομο δεν μπορέσει να «αποφορτιστεί», σωματικά ή ψυχικά, στο τέλος θα καταρρεύσει. Αυτό μπορεί να επέλθει σταδιακά, αλλά η κατάρρευση θα συμβεί επειδή το σώμα δεν μπορεί να διατηρήσει τέτοια επίπεδα άγχους. Η WildeMcCormick (1992), μια Βρετανή ψυχολόγος, έγραψε στο βιβλίο της πάνω στην ψυχολογική κατάρρευση , « αν αρχίσουμε να προκαλούμε την κατάρρευση στο σώμα μας με συμπτώματα που δεν φαίνονται να έχουν καμία οργανική αιτία, αυτό είναι ένα μήνυμα προς εμάς από το ασυνείδητο ότι χρειάζεται να μπούμε σε περιοχές που δεν έχουν εξερευνηθεί ακόμα ή δεν έχουν γίνει συνειδητές».

Περιστασιακά, ορισμένα άτομα τα οποία έχουν υποβληθεί σε αυστηρή εκπαίδευση στον χειρισμό των καταστάσεων που πιθανόν να προκαλέσουν καταστάσεις στρες, ( όπως το στρατιωτικό προσωπικό, οι πυροσβέστες ή οι βοηθοί ιατρών) θα δείξουν μόνο σημάδια του στρες όταν η κατάσταση έχει παρέλθει, σχεδόν σαν το ίδιο τους το σώμα να τους επιτρέπει να « ηρεμήσουν» όταν είναι ασφαλείς. Μόνο τότε βιώνουν τα φτερουγίσματα της καρδιάς και τον διακοπτόμενο ύπνο που βίωσαν οι συνάδελφοι τους ενώ βρισκόταν σε κατάσταση άγχους. Επιζήσαντες της τρομοκρατικής επίθεσης της 11ης Σεπτεμβρίου στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής έχουν γράψει και έχουν μιλήσει για αυτό το φαινόμενο.

Ο Pelletier (1992 a) αναφέρει κατά λέξη τα όσα είπε ο SirWilliamOsler: « η φροντίδα της φυματίωσης εξαρτάται περισσότερο από το τι έχει ο ασθενής στο κεφάλι του, από ότι ο ίδιος έχει στο στήθος του.» Με άλλα λόγια, το πόσο εύκολα θα αναρρώσει ο ασθενής εξαρτάται από το πώς νιώθει. Αυτό συνδέεται άμεσα με τον τρόπο που ο ασθενής φροντίζεται στο νοσοκομείο. Ίσως η λέξη θεραπεία να πρέπει να επαναξιολογηθεί.

Οι στρεσογόνοι παράγοντες μπορούν να χωριστούν σε πολλές κατηγορίες : σωματικοί, συναισθηματικοί, συμπεριφοράς, περιβαλλοντικοί, πολιτισμικοί και πολιτικοί. Κάποιος ασθενής στο νοσοκομείο θα μπορούσε να βιώνει ταυτόχρονα σωματικό, συναισθηματικό, συμπεριφοράς και περιβαλλοντικό άγχος ταυτόχρονα . Το φυσιολογικό στρες συνοδεύεται συνήθως από κάποιο ψυχολογικό στρες. Το ψυχολογικό στρες προκαλεί μετρήσιμες σωματικές αλλαγές. Αν και η ψυχοφυσιολογία έχει ανακαλύψει ένα ευρύ φάσμα φυσιολογικών αποκρίσεων στο ψυχολογικό στρες, στην ουσία πολύ λίγα έχουν γίνει για την αντιμετώπιση του ψυχολογικού στρες στα νοσοκομεία (Anthony& Thibodeau 1983).

Οι φυσιολογικές αποκρίσεις στο στρες ελέγχονται από τον υποθάλαμο, ο οποίος βρίσκεται δίπλα στον αδένα της υπόφυσης για εύκολο ορμονικό έλεγχο (Clark & Montague 1993). Oυποθάλαμος ελέγχει το αυτόνομο νευρικό σύστημα και αποτελεί μέρος του λιμβικού συστήματος (κέντρου αισθήσεων και κινήσεων) του εγκεφάλου, οπότε είναι ευθέως ξεκάθαρο ότι το στρες θα έχει άμεση επίδραση σε όλες τις σωματικές λειτουργίες, από τη θερμοκρασία μέχρι την ισορροπία των ορμονών. Οτιδήποτε επηρεάζει το αισθητήριο νευρικό σύστημα , όπως για παράδειγμα μια μυρωδιά, έχει άμεση σύνδεση με το λιμβικό σύστημα υπόφυσης και συγκεκριμένα με τις αμυγδαλές (του εγκεφάλου).

Ο LeDoux ( 1996) πρότεινε ότι αυτή η άμεση σύνδεση « δεν επιτρέπει την επεξεργασία του φλοιού του εγκεφάλου και μπορεί να είναι υπεύθυνη για συναισθηματικές αποκρίσεις για τις οποίες το άτομο δεν έχει επίγνωση».Η έκκριση σχεδόν κάθε ορμόνης μεταβάλλεται σε απόκριση του στρες, και τα μεταβαλλόμενα χημικά σήματα επηρεάζουν απευθείας το ανοσοποιητικό σύστημα. Το ανοσοποιητικό σύστημα ελέγχει την ικανότητα της επανόρθωσης και της επούλωσης (Linnκ.α. 1988). Συνεπώς, η υπόδειξη ότι τα αρώματα μπορούν να επηρεάσουν την απόκριση στο στρες, είναι πολύ σημαντική.

Μαριάννα Λαλίδου Αρωματοθεραπεύτρια – Ολιστική θεραπεύτρια

Απόφοιτη της σχολής Εναλλακτικών Επιστημών Natural Health Science (N.H.S)

Μέλος του Ε.Σ.Σ.Ι.Α.Σ ( Επαγγελματικό Σωματείο Συμπληρωματικής Ιατρικής & Ανθρωπιστικών Σπουδών )

Μέλος του Σ.Ε.Α ( Σωματείο Ελλήνων Αρωματοθεραπευτών )